بررسی کلی گیاه زعفران

آگاهي از چگونگي تناسب و انطباق فعاليت‌هاي كشاورزي هر منطقه با شرايط آب و هوايي آن لازمه هرگونه فعاليت كشاورزي در آن منطقه است؛ از اين رو شناخت اقليم و بررسي نيازهاي اكوفيزيولوژي گياهان زراعي از مهم‌ترين عواملی است که باید به آن توجه داشت. زعفران باارزش اقتصادي بسيار بالا، نقش ويژه‌اي در صادرات غیرنفتي ايران دارد و شناسايي مناطق مستعد كشت آن در سطح كشور، زمينه را براي برنامه‌ريزي در مورد آن را فراهم خواهد كرد. با توجه به تأثير عوامل محيطي گوناگون بر رشد و عملكرد محصول زعفران، فرايند سنجش تناسب اراضي براي كشت این محصول مستلزم استفاده از اطلاعات جامع و متنوع مكاني و توصيفي است؛ به همین علت، ما در این مقاله از مجموعه زرچین قصد داریم با یک بررسی کلی از شرایط کشت و همچنین آشنایی با گیاه زعفران، ترکیبات و خواص زعفران،  دید بهتری را در ارتباط با آن در اختیار مخاطبان قرار دهیم. اگر شما هم در این زمینه کنجکاو هستید تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

آشنایی با گیاه زعفران

گیاه زعفران در اصل یک گیاه علفی چند ساله است که در دسته زنبقیان جای می‌گیرد. تکثیر و رشد این گیاه از طریق کاشت پیاز زعفران انجام می‌گیرد و شروع رشد آن در پاییز و انتهای رشد آن در بهار است. جالب است بدانید که گیاه زعفران و محصول آن، تنها گیاه موجود بر روی زمین است که واحد خرید و فروش آن را به جای کیلو و تن، مثقال و گرم شکل داده است. به طور کلی از هر 78 کیلو گل به طور معمول 1 کیلو زعفران دسته (نوعی زعفران که در آن کلاله همراه با خامه دیده می‌شود) به دست می‌آید و این در حالی است که کلیه مراحل برداشت گل و جداسازی کلاله‌ها با دست صورت می‌گیرد و به همین علت این ادویه خوش عطر و رنگ قیمت بسیار بالایی دارد.

ناگفته نماند که کاشت گیاه زعفران در ایران قدمتی بیش از هزار سال داشته و مرکز اصلی پرورش این گیاه در مناطق کویری و کم‌آب جنوب خراسان بوده و می‌توان آن را از معدود گیاهانی به شمار آورد که در شرایط سخت زیستی پرورش می‌یابد و با توجه به این واقعیت که کشور ما با مشکل کم‌آبی مواجه است، کشت زعفران یکی از بهترین انتخاب‌ها برای کشاورزان محسوب می‌شود. گیاه زعفران در بازه زمانی پاییز و زمستان رشد می‌کند و به همین علت از بسیاری از آفات و بیماری‌ها در امان بوده و چندان نیازی به سمپاشی ندارد.

 

مطلب پیشنهادی: طبع زعفران و تاثیرات آن بر سلامتی

بخش های مختلف گیاه زعفران

به طور کلی گیاه زعفران از برگ‌های سوزنی، گلبرگ‌های بنفش، پرچم و کلاله قرمز رنگ شکل گرفته که زعفران شناخته شده به عنوان ادویه از همان کلاله قرمز رنگ به دست می‌آید. قسمت پایین کلاله سفید رنگ بوده که خامه نام دارد. جالب است بدانید که گلبرگ‌های زعفران نیز خواص دارویی و خوراکی داشته و از گلبرگ‌های بنفش رنگ آن در تولید مربای گلبرگ زعفران و دمنوش استفاده می‌شود.

جالب است بدانید، روش جداسازی و فراوری زعفران، باعث ایجاد انواع زعفران با کیفیت و قیمت های متنوع میشود که در مقاله انواع زعفران به صورت کامل در مورد آن صحبت کرده ایم.

اهمیت کشت گیاه زعفران

زعفران از جنبه‌هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي، زیست‌محیطي و سیاسي جایگاه ویژه‌ای در کشاورزی ایران و به‌خصوص مناطق زعفران کاري داراست. نقش كشاوزران ایران در بومی‌سازی و تکامل زراعی این گیاه در منابع متعدد علمی بین‌المللی به صورت بارز و روشنی آورده شده است. اگرچه نام این محصول مینیاتوری و به اصطلاح دست‌ساز همیشه با نام ایران همراه بوده، ولی به نظر نمی‌رسد تلاش های علمی پژوهشگران ما در گذشته در خور این گیاه پرآوازه بوده باشد. 

زعفران به پادشاه ادویه جهان معروف است که از کلاله آن به دلیل داشتن مواد رنگی و معطر در طباخی، قنادی و در تولید داروها استفاده می‌شود. زعفران در مناطق وسیعی همچون یونان، ترکیه، آسیای صغیر، افغانستان و ایران کشت شده و از این نواحی به هندوستان، چین، اسپانیا و سایر نقاط جهان انتقال یافته است.

تولید زعفران در ایران، سابقه‌ای بسیار طولانی دارد و در گذشته کشت زعفران در استان‌های خراسان، فارس، کرمان، مرکزی، یزد و اصفهان به طور وسیع‌تری مرسوم بوده است. در حال حاضر حدود 95 درصد زعفران ایران در شهرستان‌های سرایان،  تربت حیدریه، کاشمر، گناباد، فردوس، طبس، بیرجند، قاین، بشرویه، بجستان، خلیل آباد، بردسکن، بجستان و مه ولات تولید می‌گردد.

مروری بر مشخصات کلی زعفران

نام رایج:	زعفران(Crocus Sativus)، Saffron
زمان گلدهی:	اوایل تا اواسط پاییز
نیاز های نوری:	نور کامل تا کمی سایه
رنگ گل:	گلبرگ بنفش با برگ‌های سبز و کلاله قرمز رنگ
نوع خاک:	شن و ماسه‌ای، خشک و دارای زه‌کشی عالی
منطقه بومی:	مناطق معتدل آسیا و اروپا نظیر ایران و هند
نوع گیاه:	گیاه خوراکی چند ساله
PH خاک:	خنثی (06.5 الی 7.5)
اندازه گیاه بالغ(از ریشه تا انتهای برگ های سبز سوزنی)	50 سانتی متر

چرا باید زعفران بکاریم؟

کشاورزان هنگام کشت یک محصول کشاورزی به عوامل و پارامترهای مختلفی توجه دارند و کشت گیاه زعفران نیز از این قاعده مستثنی نیست. در ادامه با مهم‌ترین عوامل دخیل در انتخاب کشت گیاه زعفران از سوی کشاورزان ایرانی بیشتر آشنا می‌شویم:

نیاز به آب کم

مهم‌ترین عامل گسترش و توسعه این گیاه در مناطق خشک و کم آب، نیاز کم این گیاه به آب آبیاری است. حداکثر نیاز آبی این گیاه حدود 6 هزار مترمکعب است و این گیاه زمانی به آب نیاز دارد که سایر گیاهان زراعی نیاز به آب نداشته یا اینکه کمتر به آب آبیاری نیاز دارند. نیاز آبی این گیاه از حدود نیمه مهرماه شروع و تا حدود نیمه اردیبهشت ماه ادامه دارد.

ایجاد اشتغال و ممانعت از مهاجرت‌های روستایی

با توجه به اینکه عملیات کاشت، داشت، برداشت زعفران با نیروی انسانی انجام می‌گیرد و در فرآیند تولید آن تقریباً ادوات خاصی به کار نمی‌رود، تولید کننده زعفران برای هر هکتار زعفران و جداسازی کلاله از سایر اجزاء گل به 270 نفر نیزو نیاز دارد. هر هکتار زعفران بیش از یک نفر اشتغال زائی دارد و با توجه به اینکه داشت و برداشت زعفران کار سخت و طاقت‌فرسایی نیست، تقریباً تمام اعضای خانواده می‌توانند همکاری کنند.

قیمت زعفران و ارزش اقتصادی بالا

طبق برآوردهای انجام گرفته، میانگین تولید محصول سالیانه به ازاء هر هکتار از 2 تا 15 کیلوگرم کلاله خشک زعفران است که با توجه به قیمت بالای زعفران و میزان آب مصرفی، درآمد خوبی نسبت به سایر محصولات، عاید کشاورز خواهد کرد. پیشبینی میشود، قیمت زعفران در سال 1403 تا  1.500.000.000 ریال برای یک کیلوگرم زعفران نگین افزایش پیدا کند که در خرید و فروش زعفران، همچون طلا از واحد مثقال استفاده می‌کنند.

امکان صادرات و ارزآوری

بخش عمده زعفران تولیدی ایران، به سایر کشورها همانند چین و کشور های حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود که با توجه به ارزش آن، درآمد قابل قبولی کسب خواهد شد؛ به طوری که در سال 1402 ایران 150/213 تن زعفران تولید نمود که مقدار 136 تن از آن را، به 41 کشور جهان صادر نموده است. 

ویژگی های اصلی پیان زعفران:

• امکان برداشت 8 الی 9 ساله با یک نوبت کاشت
• عدم نیاز به ماشین‌آلات سنگین و تکنولوژی پیچیده در کاشت و برداشت
• عدم نیاز به انبارهای بزرگ و راحتی در حمل‌ونقل
• بهره وری 6-9 سال در یک نوبت کاشت

خواص زعفران

مصارف زعفران صرفاً به امور خوراکی محدود نشده و این ماده خوراکی گرانبها در امور پزشکی نیز کاربرد دارد که برخی از مهم‌ترین خواص درمانی زعفران به شرح زیر هستند:

• دیسمنوره (Dysmenorrhea): برخی از تحقیقات پزشکی نشان داده که مصرف خوراکی‌های حاوی زعفران، رازیانه و کرفس قادر است دردهای دوران قاعدگی را تا حد قابل توجهی تقلیل دهد و حتی مصرف زعفران می‌تواند علائم سندروم پیش از قاعدگی را نیز بهبود بخشد.
   
• آلزایمر: مصرف گیاه زعفران نقش کلیدی در تقویت حافظه داشته و می‌تواند علائم آلزایمر را کاهش دهد و عملکردی همچون داروی Donepezil (Aripect) از خود نشان می‌دهد.
   
• افسردگی: اگر فردی را می‌شناسید که داروی ضد افسردگی مصرف می‌کند، بهتر است به او پیشنهاد دهید تا مقداری عصاره زعفران به رژیم غذایی خود اضافه نماید؛ چراکه زعفران نشاط‌‌آور بوده و تحقیقات نیز ثابت نموده که این ماده خوراکی قادر است نشانه‌های افسردگی را بهبود بخشد

.
البته توجه داشته باشید، مصرف زعفران در طول دوران بارداری خطرناک بوده و به دلیل تاثیری که بر انقباض رحم دارد، ممکن است موجب سقط جنین شود. در صورتی که عمل جراحی در پیش رو دارید نیز بهتر است حدوداً دو هفته پیش از موعد جراحی خود، مصرف زعفران را متوقف کنید؛ چراکه زعفران سیستم مرکزی بدن را آرام می‌کند و داروهای بیهوشی نیز که در عمل جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارد که تداخل این دو ماده ممکن است برای سلامتی فرد مضر و خطرناک باشد.

با توجه به طبع بسیار گرم زعفران، ضروری است باید ها و نباید های مصرف زعفران و خواص زعفران را بدانید.

نکات مهم در کشت گیاه زعفران

تولیدکننده زعفران باید بداند که آب‌وهوای مناسب برای کشت این گیاه در چه بازه دمایی قرار داشته و از چه خاکی باید برای کشت آن استفاده نماید. با توجه به اهمیت چنین موضوعی در شناخت بهتر گیاه زعفران و بهره‌برداری بهینه از آن، در ادامه نکات کلیدی موجود در این زمینه را مورد بحث بررسی قرار می‌دهیم:

آب و هوای مناسب زعفران

زعفران گیاهی نیمه گرمسیری است و در نقاطی که زمستان‌های ملایم و تابستان‌های گرم و خشک دارد، به خوبی می‌روید. مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد بوده و تا 10- درجه، 15- درجه و بعضاً تا 20- درجه سانتیگراد را تحمل می‌کند؛ ولی باید توجه داشت که پائیز خنک، بدون یخبندان و بدون بارندگی برای گل‌دهی و برداشت محصول امری مهم و لازم است، به طوری که دمای هوا در هنگام گل‌دهی حداکثر باید 19 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی هوا حدود 50 درجه باشد.

خاک مناسب کشت زعفران

خاک زمین کشت زعفران باید متوسط تا نیمه سنگین و با زه‌کشی خوب و مناسب باشد و بهترین خاک لومی یا رسی شنی محسوب می‌شود. ماده آلی خاک علاوه بر تأمین مواد غذایی باعث بهبود خواص فیزیکی خاک و بهبود وضع ساختمان و کاهش شستشوی مواد غذایی می‌گردد.

مراقبت های زراعی

• آبیاری: در نقاط مختلف و با توجه به وضع آب و هوایی منطقه از اواسط مهرماه تا دهه اول آبان ماه، آبیاری زعفران شروع می‌شود. با توجه به اینکه عمل آبیاری باعث تحریک گیاه شده و گیاه زعفران را از خواب بیدار می‌کند، آبیاری اول باید خیلی بادقت و حساسیت خاصی انجام گیرد تا برداشت زعفران با اشکال مواجه نشود.
   
• سله شکنی: بهترین وسیله سله شکنی کج بیل و چهار شاخ است. سله شکنی باعث می‌شود رطوبت زمین حفظ گردد و تهویه خاک به راحتی انجام گیرد.
   
• وجین و دفع علف‌های هرز: علف‌های هرز به دلیل رقابت با گیاه زعفران از نظر مصرف آب، مواد غذایی و نور خورشید موجب کاهش حجم و کیفیت محصول می‌گردد و وجین علف‌های هرز ضروری است

عمر زمین زعفران چقدر است؟

پیازهای زعفران که در مزرعه کشت شدند، به مدت 8 الی 9 سال در زمین مانده و همه ساله گل می‌دهند. عمر مفید زعفران زار به مراقبت‌های زراعی و تراکم کشت بستگی دارد. توجه داشته باشید که هرچقدر تراکم پیازها زیادتر باشد، عمر زعفران زار نیز کوتاه‌تر خواهد بود؛ به طوری که در تراکم‌های بالا عمر زعفران زار به 4 سال هم می‌رسد.

برداشت زعفران

1. گل دادن: پس از آبیاری اول، در بازه زمانی 2 الی 3 هفته‌ای (بسته به درجه حرارت هوا) گل‌های زعفران ظاهر می‌شود. دوره گل‌دهی گیاه زعفران حدوداً 15 الی 20 روز بوده و دوره برداشت آن نیز 10 الی 15 روز است.
    
2. خشک کردن زعفران: پس از دسته بندی و یا جداسازی کلاله‌ها (پوشال و سرگل) باید در اولین فرصت زعفران را خشک نمود. در روش سنتی، زعفران را معمولاً بر روی کاغذ یا پارچه نازک گذاشته یا اینکه داخل سبد و صافی می‌گذارند و روی آن را معمولاً با پارچه نازک می‌پوشانند و در سایه قرار می‌دهند. البته لازم به ذکر است که هر از گاهی زعفران جدا شده از گل را در مقابل نور آفتاب یا گاهاً نزدیک حرارت قرار می‌دهند تا سریع‌تر خشک شود. در این روش چند روز یکبار زعفران را زیرورو می‌کنند تا به طور یکنواخت خشک شود و کپک نزند.

هنگام خرید زعفران به چه نکاتی توجه کنیم؟

جهت تشخیص زعفران اصلی از تقلبی در خرید زعفران سه پارامتر مهم دخالت دارند که این عوامل به شرح زیر هستند:

• رنگ زعفران:
  زعفران مرغوب دارای رنگ قرمز تیره یا قرمز- نارنجی است و هنگامی که آن را در داخل یک لیوان آب سرد بیندازید، حداقل 10 الی 20 دقیقه طول می‌کشد تا آب رنگ نارنجی به خود بگیرد؛ در صورتی که زعفران سریع‌تر از زمان معمول به آب رنگ باخت، باید نسبت به اصل بودن آن کمی شک کنید. توجه داشته باشید که پس از این پروسه اگر زعفران اصل را از آب بیرون بکشید، همچنان سرخ رنگ خواهد بود؛ اما زعفران غیراصل کمرنگ‌تر شده و گاهاً به رنگ سفید در می‌آید.

• قیمت زعفران:
  به یاد داشته باشید که چیزی تحت عنوان زعفران ارزان وجود خارجی ندارد و گویا مثل این است که به دنبال طلای ارزان قیمت باشید! زعفران گران‌ترین ادویه موجود در جهان بوده و طبیعتاً قیمت بالایی نیز دارد؛ اما خرید مستقیم زعفران از کشاورزان و حذف دلالان می‌تواند نقش خوبی در مقرون به صرفه تمام شدن خریدتان داشته باشد که ما در مجموعه زرچین چنین امکانی را برای شما فراهم کرده‌ایم.
• شکل و ظاهر زعفران:
  در خرید زعفران مرغوب به ظاهر آن توجه ویژه‌ای داشته باشید. مصرف کننده به هنگام خرید زعفران باید بتواند نخ‌ها و رشته‌های زعفران را به صورت کاملاً مجزا از یکدیگر مشاهده نماید؛ چراکه زعفران‌هایی که به صورت خوشه‌ای و به هم چسبیده خرید و فروش می‌شوند، غالباً دارای کیفیت چندان بالایی نیستند.

زعفران؛ گیاهی به ارزش طلا!

همان طور که در مطالب فوق مشاهده کردید، گیاه زعفران چه به لحاظ زیست بومی و چه به لحاظ اقتصادی یکی از مقرون‌به‌صرفه‌ترین گیاهانی است که می‌تواند نقش موثری در رشد میزان رشد صادرات و درآمدزایی داشته باشد. این گیاه جادویی علاوه بر عطر و رنگ بسیار جذابی که دارد به دلیل خواص درمانی که در حوزه تقویت حافظه، درمان آلزایمر و بهبود افسردگی دارد، همواره مورد توجه پزشکان مدرن و اطبا طب سنتی بوده است. این گیاه که برخلاف سایر گیاهان چندان به آب زیادی نیاز ندارد، به دلیل دشواری در مرحله برداشت و جدا کردن کلاله‌ها، به طلای سرخ شهرت یافته است و ارزش غذایی و همچنین مادی بسیار بالایی دارد.

اگر به دنبال این هستید که زعفران را با قیمت مقرون‌به‌صرفه و کیفیت بسیار بالا تهیه کنید، مجموعه زرچین در کنار شماست تا به طور کاملاً مستقیم زعفران‌های مرغوب و باکیفیت را از کشاورزان به دست مصرف‌کنندگان برساند، جهت اطلاع از قیمت های زعفران اینجا کلیک کنید.

سوالات متداول در مورد زعفران:

1. گیاه زعفران از چند بخش شکل گرفته است؟
   پیاز، برگ‌ها، گلبرگ‌های بنفش رنگ، کلاله سرخ رنگ و پرچم.
2. آیا گلبرگ‌های گیاه زعفران خاصیت دارویی دارند؟
   بله و به همین علت از آن‌ها در دمنوش‌ها نیز استفاده می‌شود.
3. چه افرادی باید در مصرف زعفران احتیاط کنند؟
   مادران باردار و افرادی که عمل جراحی در پیش دارند.