علائم فقر آهن و کم خونی؛ نشانه هایی که نباید نادیده بگیرید

اگر دچار خستگی مفرط، رنگ‌پریدگی و کم‌بودن انرژی بدن هستید و یا نمی‌توانید تمرکز کافی برای انجام فعالیت‌های روزمره داشته باشید، بهتر است پیگیر مشکل کم‌خونی در بدنتان باشید. کم‌خونی، این بیماری خاموش، می‌تواند تأثیرات زیادی در زندگی روزمره شما بگذارد، از کاهش تمرکز گرفته تا تضعیف سیستم ایمنی بدن. این بیماری در کودکان، زنان و سالمندان می‌تواند خطرات بیشتری هم داشته باشد.

اما خبر خوب این است که شناخت به‌موقع علائم و علل آن می‌تواند اولین گام برای بازگرداندن سلامتی و انرژی به زندگی شما باشد. در این مقاله از زرچین قصد داریم ببینیم علائم کم خونی چیست و چگونه می‌توان با راهکارهایی ساده و خانگی، این مشکل را تا حد زیادی درمان کرد.

کم خونی چیست و چرا نباید علائم آن را نادیده بگیریم؟

کم‌خونی (Anemia) یک وضعیت پزشکی است که در آن بدن شما به‌اندازه کافی گلبول قرمز سالم برای حمل اکسیژن به بافت‌ها در اختیار ندارد. گلبول‌های قرمز با استفاده از پروتئینی به نام هموگلوبین، اکسیژن را از ریه‌ها به سایر نقاط بدن می‌رسانند.

با هموگلوبین آشنا شوید

هموگلوبین یک پروتئین مهم در گلبول‌های قرمز خون است که وظیفه اصلی آن انتقال اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌های بدن و حمل دی‌اکسیدکربن از بافت‌ها به ریه‌ها برای دفع است. هموگلوبین از چهار زیرواحد تشکیل شده که هر یک شامل یک مولکول هِم (حاوی آهن) است. آهن موجود در هموگلوبین به اکسیژن متصل می‌شود و آن را در جریان خون جابه‌جا می‌کند.

رابطه هموگلوبین و کم‌خونی:
زمانی که تعداد این سلول‌ها کاهش یابد یا هموگلوبین کافی در آن‌ها وجود نداشته باشد، بدن شما نمی‌تواند اکسیژن موردنیاز خود را تأمین کند. این وضعیت می‌تواند به دلایل از این دست رخ دهد:

1. کمبود آهن: کاهش آهن در بدن باعث می‌شود که بدن نتواند به اندازه کافی هموگلوبین تولید کند.
2. کمبود ویتامین B12 یا اسید فولیک: این مواد مغذی برای تولید گلبول‌های قرمز سالم ضروری هستند.
3. از دست دادن خون: خونریزی شدید (مثلاً در قاعدگی‌های سنگین یا بروز زخم‌های داخلی) می‌تواند سطح هموگلوبین را کاهش دهد.

علائم کم خونی باتوجه‌به دلیل ایجاد آن در افراد گوناگون ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد. اما این بیماری می‌تواند باعث اختلال در عملکرد عادی فرد شود و به همین دلیل باید پیگیری و درمان شود.

نتیجه کاهش هموگلوبین:
کاهش هموگلوبین باعث کاهش توانایی گلبول‌های قرمز در حمل اکسیژن به بافت‌ها می‌شود که می‌تواند علائمی مانند خستگی، ضعف، رنگ‌پریدگی، ضعف، کمبود توجه و تمرکز، سرگیجه و تپش قلب ایجاد کند. درمان کم‌خونی شامل مصرف آهن، ویتامین‌های ضروری و بهبود رژیم غذایی برای افزایش سطح هموگلوبین است.

مطلب پیشنهادی: درمان کم خونی در خانه 

کم خونی، بیماری خاموش با شیوع باورنکردنی

کم‌خونی یکی از شایع‌ترین اختلالات سلامتی و خونی در جهان است. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حدود 1.6 میلیارد نفر در سراسر جهان به نوعی از کم‌خونی مبتلا هستند. این رقم تقریباً برابر با 22 درصد از جمعیت جهان است. در ایران هم به دلیل تغذیه نادرست و ضعیف، این بیماری به شکل‌های مختلف بسیار شایع است. اما علائم کم خونی خطرناک بیشتر در چه قشرهایی دیده می‌شود؟

1. زنان

زنان در سنین باروری بیشتر در معرض کم‌خونی قرار دارند. این مشکل به صورت معمول به دلیل قاعدگی و نیاز بیشتر بدن به آهن در دوران بارداری است. آمارها می‌گویند که تقریباً 30-40 درصد از زنان باردار در سراسر جهان دچار کم‌خونی هستند.

2. کودکان

کم‌خونی در میان کودکان، به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه مانند ایران، بسیار شایع است. حدود 42 درصد از کودکان زیر 5 سال در جهان به کم‌خونی مبتلا هستند که عمدتاً به دلیل سوءتغذیه و کمبود آهن است. در سال‌های اخیز تجویز و مصرف مکمل‌های آهن در کودکان در ایران، این مشکل را کاهش دادده است.

3. سالمندان

در افراد مسن، کم‌خونی ممکن است ناشی از بیماری‌های مزمن یا کاهش توانایی بدن در جذب مواد مغذی ایجاد شود. تخمین زده می‌شود که حدود 10 درصد از افراد بالای 65 سال به کم‌خونی مبتلا باشند.

4. بیماران خاص

افراد دارای بیماری‌هایی مانند نارسایی کلیوی، سرطان، تالاسمی و هموفیلی یا اختلالات خودایمنی، به دلیل تأثیر این بیماری‌ها بر تولید گلبول‌های قرمز، در معرض خطر بیشتری هستند.

چرا دچار کم خونی می‌شویم؟

کم‌خونی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. بسیاری از ما تغذیه خوبی نداریم، دچار قاعدگی‌های شدید می‌شویم و یا رژیم غذایی ناسالم داریم. اما کم‌خونی به چه دلایلی در بدن ما مزمن شده است؟

کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی

دو ریزمغذی وجود دارند که تأثیر شگفت‌انگیز روی ایجاد علائم کم خونی در زنان، مردان و کودکان دارند:

• کمبود آهن، شایع‌ترین علت کم‌خونی است. آهن برای تولید هموگلوبین ضروری است. کمبود آهن می‌تواند ناشی از تغذیه ناکافی، خونریزی شدید در دوران قاعدگی یا زخم‌های گوارشی یا ناتوانی بدن در جذب آهن باشد. اگر کم خونی دارید، همراه با مصرف مکمل‌ها می‌توانید از مغزها هم استفاده کنید. مقاله خواص پسته برای کم خونی راهنمای خوبی برای شما است.
• کمبود ویتامین B12 و اسیدفولیک هم از دلایل ایجاد کم‌خونی هستند. این مواد مغذی برای تولید گلبول‌های قرمز ضروری هستند.

بیماری های مزمن

برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های کلیوی، سرطان، یا اختلالات خودایمنی می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز را مختل کنند.

خونریزی

خونریزی‌های حاد یا مزمن مانند زخم‌های داخلی، جراحی، یا خونریزی شدید در دوره قاعدگی می‌تواند منجر به کاهش سریع تعداد گلبول‌های قرمز شود.

اختلالات ژنتیکی

بیماری‌هایی مانند تالاسمی یا کم‌خونی داسی‌شکل می‌توانند بر تولید یا عملکرد گلبول‌های قرمز تأثیر بگذارند.

مشکلات مغز استخوان

مغز استخوان مسئول تولید گلبول‌های قرمز است. بیماری‌هایی مانند لوسمی یا نارسایی مغز استخوان می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز را مختل کنند. علائم کم خونی مغز استخوان نیز در حالت خفیف مانند دیگر انواع کم‌خونی است.

وقتی بدن شما آهن کافی ندارد؛ علائم کم خونی در مردان و زنان که باید بشناسید

کم‌خونی یکی از مشکلات سلامتی است که بسیار خاموش است و علائم آن ممکن است در مراحل اولیه نمایان نباشد. علائم کم‌خونی بسته به نوع، شدت و علت اصلی ایجادکننده آن می‌توانند متفاوت باشند. این علائم به دلیل کاهش توانایی گلبول‌های قرمز در حمل اکسیژن به بافت‌های بدن ایجاد می‌شوند. اما اگر چند علامت از فهرست زیر را دارید، باید به فکر درمان باشید:

علائم عمومی: شایع ترین نشانه‌ها و علائم کم خونی شدید در بانوان و آقایان

این علائم به صورت شدید و خفیف در اغلب انواع کم‌خونی مشاهده می‌شوند:

• خستگی مفرط و احساس ضعف و خستگی مداوم حتی پس از استراحت. این علائم کم خونی در پریودی هم ممکن است بروز کند.
• کمبود انرژی و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه به دلیل کاهش اکسیژن‌رسانی به عضلات و اندام‌ها
• پوست رنگ‌پریده یا زرد، به‌ویژه در صورت و کف دست‌ها
• سرگیجه یا احساس سبکی سر به خصوص هنگام بلندشدن از زمین به دلیل کاهش خون‌رسانی به مغز
• تنگی نفس حتی در فعالیت‌های ساده مانند راه‌رفتن یا بالارفتن از پله‌ها
• ضربان قلب سریع یا نامنظم، در این حالت قلب تلاش می‌کند تا کمبود اکسیژن را جبران کند.

علائم کم خونی به دلیل فقر آهن

• ناخن‌های شکننده یا قاشقی، در این حالت، ناخن‌ها ضعیف و شکننده است و به شکل مقعر درمی‌آیند.
• ریزش مو و کاهش کیفیت و ضخامت موها
• التهاب یا درد زبان که در این حالت، زبان صاف، متورم و حساس می‌شود.
• میل غیرمعمول به خوردن مواد غیرخوراکی مانند خاک، یخ، یا گچ
• خشکی پوست و ترک گوشه‌های لب که این حالت به دلیل کاهش تولید گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود.

علائم کم خونی به دلیل کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک

گفتیم که کم‌خونی ممکن است به دلیل کمبود ویتامین B12 و اسیدفولیک هم ایجاد شود. در این حالت، بیمار این علائم را هم تجربه می‌کند:

• بی‌حسی یا گزگز دست‌ها و پاها که ناشی از آسیب به اعصاب محیطی است.
• کاهش تمرکز و حافظه، مشکلات شناختی و اختلال در تمرکز
• زبان ممکن است متورم و دردناک شود
• تغییرات خلقی، احساس افسردگی یا تحریک‌پذیری

علائم کم خونی شدید

 در صورت پیشرفت کم‌خونی و درمان‌نشدن این مشکل، علائم زیر در بدن نمایان می‌شود:

• تورم در پاها یا دست‌ها ناشی از تجمع مایعات
• درد یا فشار در قفسه سینه به دلیل تلاش بیش از حد قلب برای جبران اکسیژن‌رسانی
• سردی دست‌ها و پاها با کاهش خون‌رسانی به اندام‌های انتهایی بدن
• ضعف سیستم ایمنی که در این حالت، فرد بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌ها می‌شود.

مطلب پیشنهادی: صبحانه مناسب را برای کم خونی میل کنید

علائم خاص کم خونی در نوزادان و کودکان چیست؟

کودکان و نوزادان به دلیل رشد سریع، نیاز بالایی به خون‌رسانی و مواد معدنی مانند آهن دارند. کمبود آهن در این دوران می‌تواند اثرات دائمی روی شکل‌گیری اندام‌ها و رشد مغز داشته باشد که در صورت شدت غیرقابل‌جبران است. نشانه‌های زیر، علائم کمبود شدید آهن در کودکان و نوزادان است:

• کودکانی که کم‌خونی دارند ممکن است رشد جسمی و ذهنی کمتری نسبت به همسالان خود داشته باشند.
• مشکلات یادگیری و تأثیر کم‌خونی بر تمرکز و حافظه
• بی‌قراری یا کاهش فعالیت، یکی دیگر از نشانه‌های فقر آهن در نوزادان و کودکان نوپا است. در این حالت کودک ممکن است بی‌حال‌تر از حالت معمول باشد.

درمان‌های خانگی برای کم خونی، برای درمان کم خونی چه بخوریم؟

درمان کم‌خونی با توجه به شدت و دلیل بیماری ممکن است متفاوت باشد. بهترین اقدام در این زمینه، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش خون برای تعیین سطح آهن و هموگلوبین خون است. در این شرایط اگر نیاز باشد، پزشک داروها و مکمل‌های لازم را برای درمان تجویز می‌کند. نکته مهم دیگر در درمان کم‌خونی تغذیه استاندارد و اصولی است. منابع اصلی آهن را در مواد غذایی می‌توان به دو دسته آهن حیوانی و گیاهی تقسیم کرد.

منابع آهن حیوانی

در جدول زیر می‌توانید بهترین منابع آهن حیوانی را ببینید:

منابع آهن حیوانی	میزان آهن
گوشت گاو بدون چربی	حدود 2.1 تا 3 میلی‌گرم آهن در هر 100 گرم
جگر گاو	6.5 میلی‌گرم آهن در هر 100 گرم
گوشت بره بدون چربی	حدود 1.4 تا 2 میلی‌گرم آهن در هر 100 گرم
جگر بره	5 تا 7 میلی‌گرم آهن در هر 100 گرم

منابع آهن گیاهی

منابع گیاهی آهن متنوع هستند؛ اما آهن موجود در این  مواد غذایی کمتر از منابع حیوانی قابل‌جذب هستند. در جدول زیر می‌توانید برخی از منابع آهن گیاهی را مشاهده کنید:

سبزی‌های برگ سبز	اسفناج، کلم‌بروکلی و کاهو
حبوبات	عدس، نخود، لوبیا و سویا
آجیل و دانه‌ها	مانند تخم کدو، بادام و کنجد
غلات کامل	جو دوسر و نان غنی‌شده با آهن
میوه‌های خشک	کشمش، خرما و زردآلو خشک

پروتئین بار خانگی همراه با مغزها، یکی از منابع خوب آهن است که می‌توانید برای تامین آهن مصرف کنید. در مقاله طرز تهیه پروتئین بار خانگی می‌توانید روش درست کردن این میان وعده خوشمزه را ببینید.

خرید آجیل از زرچین

آجیل‌هایی مانند پسته، بادام و... یکی از بهترین منابع آهن قابل‌جذب برای درمان کم‌خونی است. خرید پسته با بهترین کیفیت و مناسب‌ترین قیمت، در زرچین ممکن است. بسته شما پس از حداکثر 4 روز و با ضمانت بازگشت وجه درب منزل ارسال خواهد شد.

سؤالات متداول

علائم کم خونی در کودکان و نوزادان چیست؟

برخی از نشانه‌های کم خونی رشد کند، عدم تمرکز و توجه، بی‌قراری است.

علائم کم خونی در بزرگسالان چیست؟

به عنوان یک بزرگسال ممکن است علائمی مانند خستگی مفرط، کمبود توجه و تمرکز، تپش قلب و رنگ‌پریدگی را تجربه کنید.

درمان سریع کم خونی با مصرف چه غذاهایی ممکن است؟

منابع حیوانی منبع غنی از آهن هستند؛ گوشت و جگر گاو و گوسفند، گوشت و جگر مرغ و ماهی‌های دریایی برای شما مناسب هستند.

منابع گیاهی تأمین آهن چیست؟

بر خلاف تصور عموم گیاهانی چون آجیل و دانه‌ها، حبوبات و سبزی‌های برگ سبز نیز منبع بسیار غنی از آهن هستند.

کدام آجیل‌های بیشترین میزان آهن را دارند؟

آجیل به طور کلی حاوی آهن است اما بادام‌هندی و پسته مقدار بیشتری آهن در خود جای داده‌اند.