آموزش کاشت زرشک

زرشک یکی از مواد موردنیاز و پرخاصیت است که در تهیه و پخت بسیاری از غذاها کاربرد دارد. از آنجایی که زرشک تقریبا یک ماده گران قیمت و پُرسود محسوب می‌شود بسیاری علاقمند به پی بردن به طریقه کاشت و برداشت آن هستند. از این رو ما در این بررسی به آموزش صفر تا صد کاشت زرشک می‌پردازیم.

پرورش زرشک 

زرشک بدون دانه ایرانی از دیرباز در خراسان جنوبی ایران کشت می‌شده است. بیش از 11000 هکتار در دست تولید است که سالانه بیش از 9200 تن میوه خشک تولید می‌کند. همه باغ‌ها از تکثیر مکنده ایجاد می‌شوند، اما پیوند باید امکان‌پذیر باشد. زرشک مقاوم به سرما و خشکی است.

با این حال، کمبود آب در طول تشکیل، رشد و بلوغ میوه باعث کاهش عملکرد می‌شود. بوته‌ها باید با فاصله 2 متر × 3 متر از هم کاشته شوند. کسانی که برای سیستم چند تنه آموزش دیده‌اند، برداشت را تسهیل می‌کنند. باروری دوسالانه یک مشکل است و گاهی اوقات هیچ میوه‌ای در سال آخر برداشت نمی‌شود.

میوه‌های کوچک در پاییز برداشت می‌شوند و خشک کردن در آفتاب سیستم رضایت بخشی است. از گیاه زرشک و میوه آن در طب سنتی استفاده می‌شده است. زرشک به دلیل فعالیت‌ ضد دیابتی، ضد سرطانی و ضد میکروبی خود با بربرین به عنوان ماده اصلی فعال شناخته شده است.

این درختچه در منظره نیز کاربردهای زینتی دارد و از میوه آن به عنوان افزودنی غذایی استفاده می‌شود. علاوه بر این، آنتوسیانین میوه به عنوان یک عامل رنگی طبیعی در صنایع غذایی مفید است. با این حال، گونه‌های بربرین میزبان‌های جایگزین برای قارچ‌های زنگ (Puccinia spp) هستند و باید در مناطق کشت گندم از آن‌ها اجتناب شود. به همین دلیل در برخی کشورها غیرقانونی اعلام شده‌اند.

نوع بی دانه زرشک 

انواع مختلف زرشک به دلیل فواید متعددی از جمله مصارف دارویی، زینتی و غذایی در سرتاسر جهان شهرت دارند. نوع اول زرشک بی دانه ایرانی (Berberis integerrima «بی دانه») به صورت تجاری برای میوه آن در ایران به ویژه در استان خراسان جنوبی کشت می‌شود. در حال حاضر بیش از 11000 هکتار زرشک بدون دانه کشت می‌شود که بیش از 9200 تن میوه خشک در سال تولید می‌کند.

زرشک بی دانه ایرانی به خشکی مقاوم است و برای استان خراسان جنوبی با آب و هوای خشک و کم آبی مکرر مناسب است. به همین دلیل، کشت این محصول در مقایسه با کشت بسیاری از محصولات کشاورزی، منافع اقتصادی بیشتری برای ساکنان دارد و به همین علت هزاران نفر به طور مستقیم یا غیرمستقیم به زرشک بی دانه ایرانی متکی هستند.

میوه خشک عمدتاً به عنوان افزودنی غذا در غذاهای ایرانی و میوه تازه آن برای تهیه ژله، شربت، مربا، سس، آب میوه، کنسانتره میوه و نوشابه‌های گازدار استفاده می‌شود. علاوه بر این، آنتوسیانین میوه اخیراً مورد توجه بسیاری قرار گرفته است و به عنوان یک افزودنی مفید (یعنی به عنوان یک عامل رنگ دهنده طبیعی) در صنایع غذایی مورد توجه قرار گرفته است.

علاوه بر این، به خوبی مستند شده است که میوه و گیاه دارای خواص دارویی هستند. در مقاله مروری حاضر، اطلاعات دقیقی در مورد کشت و استفاده از زرشک بدون دانه ایرانی ارائه می‌کنیم.

منشا زرشک

زرشک احتمالاً قبل از پالئوسن در آسیای شرقی منشأ گرفته است. این جنس دارای دو مرکز تنوع است، یکی آسیا (یا اوراسیا) و دیگری آمریکای جنوبی. زرشک منشأ آسیایی دارد و به احتمال بسیار زیاد از کوه‌های آسیای میانه و غربی است. در برخی از مناطق (مانند ایالات متحده)، به عنوان یک علف هرز مهاجم و مضر در نظر گرفته می‌شود.

بذر زرشک

در شرایط طبیعی بذر زرشک پس از دریافت نیاز سرمایی در بهار شروع به جوانه زدن می‌کند. جوانه زنی اپیژال است. مکان سایه‌دار در حاشیه جنگل‌ها، خاک‌های قلیایی و لومی شنی بهترین شرایط برای جوانه‌زنی بذر و بقای گیاهچه است. زرشک معمولی گیاهی ریزوماتوز است. ریزوم‌هایی که ساقه از آن بیرون می‌آید، به طور مداوم از تاج تولید می‌شوند و بنابراین، بوته مادر اندازه خود را افزایش می‌دهد.
 

 

مطلب پیشنهادی: طرز تهیه آب زرشک

 

دانه رسیده زرشک

اگرچه میوه‌های رسیده برداشت شده ممکن است فوراً کاشته شوند، اما به دلیل یک دوره استراحت، دانه‌ها باید استخراج و خشک شوند و سپس بسته به ژنوتیپ و آب و هوا در شن‌های مرطوب با دمای سرد برای حدود 15 تا 90 روز قرار داده شوند. یکی از دلایل برتری دانه‌های استخراج شده ممکن است آلودگی میوه به کپک‌ها و از بین رفتن دانه‌های موجود در آن باشد.

کاشت زرشک

قبل از کاشت، زمین را عمیق شخم می‌زنند. سپس تحت دیسک بندی قرار می‌گیرد و پس از آن سوراخ‌های (50 × 50 × 50 سانتی متر) حفر می‌شود. کاشت مکنده در اواسط پاییز نسبت به بهار یا اواخر زمستان مناسب‌تر است. در خراسان جنوبی، بوته‌ها عمدتاً با فواصل 4 متر × 4 متر، 4 متر × 5 متر و 5 متر × 5 متر کاشته می‌شوند. بنابراین در هر هکتار حدود 400 تا 625 بوته وجود دارد. گزارش شده است که 1666 درختچه در هکتار (با فاصله 2 متر × 3 متر) است.

 

آموزش و هرس

بسیاری از پرورش‌ دهندگان سنتی از یک سیستم آموزشی منظم در مورد بوته‌ها پیروی نمی‌کنند که به موجب آن درختچه‌ها به تدریج زاغ می‌شوند. نتیجه آن کاهش عملکرد و کیفیت محصول و همچنین مشکلاتی در عملیات باغبانی خواهد بود. هرس فقط محدود به حذف شاخه‌های بسیار قدیمی و یا بیمار است.

آبیاری

به طور کلی، زرشک گیاهی مقاوم و متحمل به شرایط خشکی است. با این حال، کمبود آب در خاک می‌تواند باعث کاهش شدید عملکرد آن شود. برای دستیابی به عملکرد قابل قبول، آبیاری در زمان ریزش گلبرگ تا یک هفته قبل از برداشت مهم است. پرورش دهندگان سنتی معتقد هستند که آبیاری نباید در دوره گلدهی بیش از حد باشد، زیرا ممکن است منجر به ریزش گل و در نتیجه کاهش عملکرد محصول نهایی شود.

کود دهی

زرشک بی دانه ایرانی یک گیاه کم نیاز به مواد مغذی است. با این حال، برای عملکرد بهتر محصول به تغذیه نیاز دارد. توصیه می‌شود قبل از کاشت حدود 35 تا 70 تن کود دامی و 100، 100 و 50 کیلوگرم در هکتار از N، P2O5 و K2O (به ترتیب) قبل از کاشت استفاده شود. اگرچه هیچ تحقیقی در مورد نیاز به سه ماده مغذی اصلی (یعنی نیتروژن، فسفر و پتاسیم) انجام نشده است، اما تولیدکنندگان بومی حدود 100 کیلوگرم در هکتار کود اوره را در اوایل مصرف می‌کنند

سال‌ آوری (تناوب‌دهی میوه)

اگرچه عموماً گفته می‌شود که زرشک تقریباً سالانه محصول خوبی تولید می‌کند، اما سال‌ آوری یک مسئله مهم در تولید زرشک بدون دانه ایران است. در سال‌های اول تأسیس باغ ناچیز است اما با افزایش سن زیاد می‌شود و 20 سال بعد آشکار می‌شود. در یک مطالعه پنج ساله در یک باغ تجاری، نوسانات نرخ باردهی حتی بیش از 40٪ تعیین شد.

کاربرد اسید جیبرلیک

اسپری 200 پی پی ام اسید جیبرلیک (GA3) در شکوفه کامل و دوباره 15 و 30 روز بعد باعث بهبود تشکیل میوه و وزن میوه در Berberis asiatica شد و همچنین اثر سمپاشی جیبرلیک اسید (25، 50، 100 و 200 پی پی ام) را در زمان گلدهی کامل و پس از ریزش گلبرگ در زرشک بدون بذر ایران مورد مطالعه قرار داد. بیشترین وزن زرشک با سمپاشی 200 ppm در مرحله گلدهی کامل حاصل شد، اما برگ‌ها و شاخه‌های جوان غیر طبیعی شدند. بنابراین، 100 ppm گزارش شده است.
 

 

مطلب پیشنهادی: نحوه نگهداری زرشک

 

آفات و بیماری‌ها

به آفات و بیماری‌های زرشک بی دانه ایرانی توجه چندانی نشده است. البته بیشتر آفات و بیماری‌ها مورد مطالعه قرار داده شده است و بیشتر اطلاعات از آزمایشات آن‌ها بدست می‌آید.

محصول و برداشت

شرایط اقلیمی، مدیریت عملیات، تاریخ و روش برداشت، اندازه و سن درختچه می‌تواند بر عملکرد زرشک در بوته موثر باشد. علاوه بر این، باردهی زرشک بدون دانه ایرانی دوسالانه است. به طور کلی، رقم 3 یا 4 سال پس از کاشت مکنده شروع به باردهی می‌کند و یک باغ 7 ساله باید حدود 2 تن محصول خشک در هکتار در شرایط مناسب و در سال تولید کند.

کیفیت محصول

فعالیت‌های آبی، بار میکروبی و رشد میکروارگانیسم‌ها، فعالیت‌های آنزیمی و تغییر رنگدانه‌های ناشی از اکسیداسیون از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر کیفیت محصول زرشک هستند. آنزیم‌های موجود در میوه زرشک (فنولازها و پلی فنولازها) پس از برداشت میوه آزاد می‌شوند. آن‌ها باعث قهوه‌ای شدن محصول می‌شوند، بنابراین از طریق حمله به رنگدانه‌های آنتوسیانین کیفیت ظاهری و رژیم غذایی را کاهش می‌دهند.

خشک کردن زرشک

مهم‌ترین هدف از خشک کردن توت زرشک، جلوگیری از پوسیدگی آن در طول مدت نگهداری است. با این حال، بسته بندی و حمل و نقل را آسان‌تر و کارآمدتر می‌کند. گفته می‌شود تا زمانی که رطوبت میوه‌ها به حدود 20 درصد کاهش یابد باید خشک کردن را ادامه داد. از هر 3 کیلوگرم میوه تازه حدود 1 کیلوگرم میوه خشک به دست می‌آید.

بسته بندی زرشک

به طور کلی بسته بندی زرشک هرچه که باشد باید قرمزی میوه زرشک را حفظ کند، شفاف باشد تا مشتری از کیفیت بالای محصول اطمینان حاصل کند، رطوبت را در حد استاندارد نگه دارد، ارزان باشد و از نفوذ و رشد میکروارگانیسم‌ها جلوگیری کند. متاسفانه در حال حاضر در ایران برای بسته بندی توت زرشک از تکنولوژی‌های روز استفاده نمی‌شود. این مورد ممکن است یکی از دلایل ضعیف بودن بازار جهانی باشد. چرا که در ایران زرشک بسته بندی شده بسیار کم است.

فواید زرشک

خواص زرشک بسیار زیاد است. هر قسمت از گیاه زرشک به نوعی (غذایی، دارویی و صنعتی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این، برخی از گونه‌ها (مانند زرشک معمولی و زرشک ژاپنی) درختچه‌های مناسبی برای اهداف زینتی هستند. این توت‌های قرمز درخشان زرشک معمولی در زمستان باقی می‌مانند و منظره زیبایی ایجاد می‌کنند.

نیاز تغذیه زرشک

بنابراین زرشک بی دانه ایرانی تنها از طریق مکنده تکثیر می‌شود. این روش دارای معایبی است و تکثیر قلمه نیز ممکن است نتایج خوبی نداشته باشد. لذا پیشنهاد می‌شود که آزمایش‌هایی روی جوانه‌زنی و پیوند انجام شود. البته نیاز تغذیه بررسی نشده است. با توجه به پایداری محیط زیست، بررسی نیازهای تغذیه‌ای حائز اهمیت است و بر این اساس می‌توان با استفاده از مقدار مناسب آلودگی محیط زیست را کاهش داد.

 

سخن آخر

امیدواریم در این مقاله تمامی اطلاعات لازم حول محور کاشت و پرورش زرشک را به دست آورده باشید. فراموش نکنید که زرشک یک ماده بسیار مفید است و استفاده از آن بسیار حائز اهمیت است. ویتامین های موجود در زرشک بسیار زیاد است و برای سلامتی بسیار مفید است. بنابراین خرید زرشک می‌تواند بسیار مفید باشد.