بررسی کلی گیاه زعفران

منتشر شده در تاريخ : جمعه ۰۸ مرداد ۱۴۰۰ ، مدت زمان مطالعه : 8 دقيقه

زعفران :

مقدمه

آگاهي از چگونگي تناسب و انطباق فعاليت هاي كشاورزي هر منطقه با شرايط آب و هوايي آن لازمه هر گونه فعاليت كشاورزي مي باشد. ازاين رو شناخت اقليم و بررسي نيازهاي اكوفيزيولوژي گياهان زراعي از مهم ترين عوامل زعفران باارزش اقتصادي بسيار بالا نقش ويژه اي در صادرات غیر نفتي ايران دارد و شناسايي مناطق مستعد كشت آن در سطح كشور، زمينه را براي برنامه ريزي لازم در مورد آن فراهم خواهد كرد . با توجه به تأثير عوامل محيطي گوناگون بر رشد و عملكرد محصول زعفران، فرايند سنجش تناسب اراضي براي كشت آن مستلزم استفاده از اطلاعات جامع و متنوع مكاني و توصيفي است.

 

زعفران از جنبه هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي، زیست محیطي و سیاسي جا یگاه ویژه ای در کشاورزی ایران و بخصوص مناطق زعفران کاري دارا مي باشد. نقش كشاوزران ایران در اهلی سازی و تکامل زراعی این گیاه در منابع متعدد علمی بین المللی به صورت بارزی آورده شده است . اگرچه نام آن محصول مینیاتوری و به اصطلاح دست ساز همیشه با نام ایران همراه بوده است . ولی به نظر نمی رسد تلاش های علمی پژوهشگران ما در گذشته در خور این گیاه پر آوازه بوده باشد و مسلما انتظار جهانیان از پژوهشگران ایرانی در زمینه زعفران خیلی بیش از آن است که امروزه براورده شده است .زعفران به عنوان سلطان گران بهاترین و سلطان ادویه جهان معروف است که از کلاله آن به دلیل داشتن مواد رنگی و معطر در طباخی، قنادی و در تولید داروها استفاده میشود. زعفران در مناطق وسیعی همچون یونان، ترکیه، آسیای صغیر، افغانستان و ایران نشأت یافته و از این نواحی به هندوستان، چین، اسپانیا و سایر نقاط جهان انتقال یافته است.

تولید زعفران در ایران سابقه ای بسیار طولانی دارد و در گذشته کشت زعفران در استانهای خراسان، فارس، کرمان، مرکزی، یزد و اصفهان به طور وسیع تری مرسوم بوده است. در حال حاضر حدود 95درصد زعفران ایران در شهرستانهای تربت حیدریه، کاشمر، گناباد، فردوس، طبس، بیرجند، قاین، بشرویه، سرایا ن، بجستان، خلیل آباد، بردسکن، بجستان و مه ولات تولید می گردد.

عواملی که باعث کشت این گیاه استراتژیک گردیده عبارتند از:

1- نیاز به آب کم:

مهمترین عامل گسترش و توسعه این گیاه در مناطق خشک و کم آب، نیاز کم این گیاه به آب آبیاری است. حداکثر نیاز آبی این گیاه حدود6 هزار متر مکعب می باشد. نکته مهم و قابل تامل این که این گیاه زمانی به آب نیاز دارد که سایر گیاهان زراعی نیاز به آب نداشته یا اینکه کمتر به آب آبیاری نیاز دارند. نیاز آبی این گیاه از حدود نیمه مهرماه شروع و تا حدود نیمه اردیبهشت ماه ادامه دارد.

2-ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت:

با توجه به اینکه عملیات کاشت، داشت، برداشت زعفران با نیروی انسانی انجام میگیرد و تقریباً ادوات خاصی بکار نمی رود، هر هکتار زعفران کاری جهت امر کاشت، داشت و برداشت و جداسازی کلاله از سایر اجزاء گل به 270 نفر روز کار نیاز دارد. با توجه به اینکه هر200نفر روز کار در سال یک شغل دائم ایجاد می نماید. در وضع موجود هر هکتار زعفران بیش از یک نفر اشتغال زائی دارد. از طرفی نظر به اینکه داشت و برداشت زعفران کار سخت و طاقت فرسایی نمی باشد، تقریباً تمام اعضای خانوار کشاورز می توانند در امر کاشت، داشت و برداشت و جداسازی کلاله کمک نمایند.

3-ارزش اقتصادی بالا:

بر طبق برآوردهای انجام گرفته، میانگین تولید محصول سالیانه به ازاء هر هکتار حدود 5 کیلوگرم کلاله خشک زعفران است که با توجه به قیمت بالای زعفران، درآمد خوبی نسبت به سایر محصولات با توجه به آب مصرف شده عاید کشاورز خواهد شد. قیمت زعفران در سال جاری حداقل 18000000 ریال می باشد.

4-صادرات و ارز آوری:

بیشتر زعفران تولیدی ایران به سایر کشور ها صادر میشود که با توجه به ارزش آن ، درآمد قابل قبولی عاید ایران میگردد. بطوری که در سال 83 ایران با تولید 62/213 تن زعفران رو به رشد بود که مقدار 172 تن از آن را به 41 کشور جهان صادر نموده است.

5- امکان بهره برداری:

9-8 سال در یک نوبت کاشت.

6-به ماشن آلات سنگین و تکنولوژی پیچیده نیاز ندارد.

7- حجم محصولی تولید اندک و نیاز به انبارهای بزرگ نداشته و حمل و نقل آن راحت است .

آب و هوای مناسب زعفران:

زعفران گیاهی نیمه گرمسیری است و در نقاطی که دارای زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و خشک است به خوبی می روید. مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد بوده و تا10-درجه و15- درجه و بعضاً تا 20- درجه سانتی گراد را تحمل می کند. ولی وجود یک پائیز خنک، بدون یخبندان و بدون بارندگی برای گلدهی و برداشت محصول لازم است. بطوری که دمای هوا در هنگام گلدهی حداکثر 19 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی هوا حدود 50 درجه باشد.

خاک مناسب کشت زعفران:

خاک زمین باید متوسط تا نیمه سنگین و با زهکش خوب و مناسب باشد. بنابراین بهترین خاک لومی یا رسی شنی محسوب میشود. ماده آلی خاک علاوه بر تأمین مواد غذایی باعث بهبود خواص فیزیکی خاک و بهبود وضع ساختمان و کاهش شستشوی مواد غذایی میگردد.

مراقبت های زراعی:

1. آبیاری

در نقاط مختلف بسته به وضع آب و هوایی منطقه از اواسط مهرماه تا دهه اول آبا ن ماه آبیاری زعفران شروع می گردد. با توجه به اینکه عمل آبیاری باعث تحریک گیاه شده و گیاه زعفران را از خواب بیدار می کند. آب اول باید خیلی با دقت و حساسیت خاصی انجام گیرد تا برداشت زعفران با اشکال مواجه نشود.

2. سله شکنی

بهترین وسیله سله شکنی کج بیل و چهار شاخ می باشد سله شکنی باعث میشود که رطوبت زمین حفظ گردد و تهویه خاک به راحتی انجام گیرد

3-وجین و دفع علفهای هرز

علفها ی هرز از طریق رقابت با گیاه زعفران از نظر آب و مواد غذایی و نور خورشید سبب کاهش محصول میشود. وجین علفهای هرز در هر موقع که علفها ی هرز شروع به رشد کنند، ضروری است

عمر زعفران زار:

8 سال در زمین می مانند - پیازهای زعفران که در مزرعه کشت شدند به مدت9 و همه ساله گل می دهند. عمر مفید زعفران زار به مراقبتهای زراعی و تراکم کشت بستگی دارد. هر چقدر تراکم پیازها زیادتر، عمر زعفران زار کوتاهتر خواهد بود. بطوری که در تراکم های بالا عمر زعفران زار به 4 سال هم میرسد.

برداشت زعفران:

گل دادن: پس از ابیاری اول 2-3 هفته بسته به درجه حرارت هوا گلهای زیبای زعفران ظاهر می شود .دوره گلدهی حدود 20-15 روز و دوره برداشت 15-10 روز می باشد.

خشک کردن زعفران:

پس از دسته بندی و یا جداسازی کلاله ها )پوشال و سرگل( باید در اولین فرصت زعفران را خشک نمود. در روش سنتی زعفران را معمولاً روی کاغذ، پارچه نازک گذاشته و یا اینکه داخل سبد و یا صافی می گذارند و روی آن را معمولاً با پارچه نازک می پوشانند و در محل سایه قرار می دهند و یا هر از گاهی در مقابل آفتاب قرار می دهند و گاهی هم ممکن است نزدیک حرارت قرار می دهند تا سریعتر خشک گردد. در این روش هر چند روزی یک بار زعفران را زیر و رو می کنند تا به طور یکنواخت خشک گردد تا کپک نزند.

منابع :

-ارزيابي تأثير عوامل اقليمي مؤثر بر كشت زعفران با استفاده از فرايند تحليل مردمطالعه: دهستانهاي شهرستان رشتخوار (AHP) سلسله مراتبي. 1993. نشریه زراعت و فناوری زعفران . جلد 2. شماره 1. صفحه 90-75.

-علوم آب و خاک-علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی . 2005. 61-65 .

- زعفران، طلای سرخ ایران امیر قاسمی، تراب نشر آیندگان

-مروری بر تحقیقات 15 ساله زعفران همتی کاخکی، عباس، حسینی، محمد پژوهشکده تحقیقات و توسعه فناوری پاارک علم و فناوری خراسان

Kozegaran, S., Mousavi Bayegi, M., Sanaei Nejad, S.H. and Behdani, M.A. 2011.

Investigation of the temperature minimum, mean and maximum in south Khorasan saffron

to identify suitable areas using GIS, Journal of Soil and Water 25:892-904. (In Persian with

English summary)